Белгісіз солдат

ОЛ БЕЛГІСІЗ СОЛДАТ ЕМЕС

(Бір суреттің сыры)

Өмірде не түрлі қызықтар бола береді ғой. «Белгісіз солдат» ата-нып, бір кезде бүкіл Кеңес одағына почта ашық хаты арқылы тараған бір суреттегі мұртты жауынгердің Ақтоғай азаматы болғандығы таңдандырмай қалған жоқ. Менің мұндай таңданысыма Ақтоғай селосында тұратын зейнеткер, шежіре жинаушы Тұрсынбек Жақсыбаев ағамыздың бір әңгімесі себепші болды.

Мен Тұрсекеңді бала жасымнан білемін. Сарымның Тоқсары ата-сынан тараған ұрпақ болғандықтан екінші шешеміз жағынан нағашыңмын деп жүреді де, Қарағандыға келген сайын ха-барласпай кетпейді. Ол кісінің бір машығы шежіре жинау. Әкесі Жақаң марқұмның бастап жазып кеткен шежіресін жалғастырып жүр. Сол жазбалардың басын біріктіріп, 1998 жылы «Шежіре» атты кітап бастырып шығарған. Онда Тоқсары атасынан бастап қазіргі жүрген ұрпақтарына дейін түгел таратып беріп, бір үлкен игілікті іс атқарған еді. Енді ол кісі Актогай өңіріндегі қожа, сарт, ноғай, төре, кыргыз руларының шежіресін жинап, жеке кітап етіп бастырсам деген мақсатпен жұмыс істеуде.

Бір жолы келгенде осындай шаруамен бұрын Тоқырауын ауданына қараған «Айыртас» совхозына шежіре жинап барған кезде Мақсұт Құлмағамбетұлы деген азаматқа жолыққанын, оның әкесінің суреті бір кезде «Огонек» журналына «Белгісіз солдат» деп басылғанын және бір жолы Женіс күніне арналған құттықтау ашық хатта (открытка) басылғанын айтты. Соғыс кезінде үйіне жіберілген суретін, сарғайған газеттердегі суреттерді көрсетіпті.

Мұндай дерекке елең ете қалдым да, Тұрсекеңе сол мәселенің анық-қанығын жан-жақты біліп, фотосуреттерді ала келуді тапсырған едім. Бір-екі ай шамасында қайтадан оралған Тұрсекең бір топ суретті ал-дыма жайып салды. Өзі шежіреші адам ғой, әңгімені әріден бастады:

Бұл Құлмағанбет Смағұлұлы деген кісінің ұлты негізінен ноғай. Ата-бабаларының қазақ жеріне келіп тұра бастағанына бір жарым ғасырдан асқан. Содан ноғай ұлты қазаққа сіңіп, руға айналып кеткен. Смағұлдың әкесі Ахмет молда бо-лыпты. Әкесі өлген соң оның орнына Смағұл тағайындалады да, ауылда «указной молла» атанып кетеді. Осы Смағұл мол-дадан Сәпи, Уәпи, Ешмағанбет, Аймағанбет, Құлмағанбет, Сейтмағанбет, Тишым, Күләнда, Бәтен туған. Бұлар туралы шежіреде таратып жаздым, деп бір тыныстады Тұрсекең. Ал, Құлмағанбеттің өзіне келетін болсақ, ол 1902 жылы туған, жасынан оқыған, сауатты екен. Атақты революционер Угар Жәнібеков Қаркаралыда «Қара түрменің» бастығы бо лып тұрган кезде бұл соның қарауында хатшылық (писарь) қызметін атқарған. Әуелде броньмен калып, 1942 жылы соғысқа өзі тіленіп аттаныпты. Орыс тілін де біршама жақсы меңгерген. Әйгілі қолбасшы Рокосовскийдің армиясындағы бір дивизияның штабында писарь болған екен. Барлаушылық та қызмет аткарыпты. «Белгісіз солдат» болып тарап кеткен су-ретке арнайы тапсырмамен барып, немістің бір офицерін ұстап әкелгенде түскен. Күлекең әскерден аман-есен оралған соң аудандық май заводында бас бухгалтер болып істепті. Содан 1957 жылы қайтыс болады. Бейіті қазір Тоқырауын өзенінің бойындағы ата-бабалары жатқан ноғайлар қорымында.

Тұрсекең алдыма жайып салған суреттерге қарап отыр-мын. Бірінші суретті Құлмағанбет Смағұлұлы 1944 жылы майданнан Ақтоғайда тұратын өзінің үйіне салған. Бұл сурет 1963 жылы ақпан айында «Огонек» журналының Сталинград-ты азат етудің 20 жылдығына арналған санында екінші бетте «Белгісіз солдат» деген атпен жарық көреді. Мақсұт әкесінің суретін танып, неліктен «Белгісіз солдат» болғанын түсінбей, таң қалады.

Сөйтіп жүргенде, 1984 жылы Мәскеудің «Плакат» баспасы Жеңіс күніне арнап 1 млн. 300 мың дана етіп ашық хат (открыт-ка) басып шығарады. (Бұл екінші сурет). Онда да сол әкесінің журналға шыққан суреті бейнеленіпті. Суретті түсірген Я. Рюмкин, безендіруші В. Колпачников.

Содан тыныш жата алмаған Мақсұт «Огонек» журналы-на хат жазады ғой. Олардан: «Сіздің әкеңіз 13-ші армияда қызмет еткен. Жақсы барлаушы болыпты. Ол туралы Борис Полевойдың «Наступление» деген кітабында жазылған», - деген жауап келді.

Бұдан басқа да бірталай жерге жазғанымен басқа дерек ала алмайды.

«Бабаларымыздың өзі бір кездері казак жеріне келіп пана тапса, одан кейінгі біздің аталарымызға «ко-жа молла, халық жауы» деген ай-дар тағылып, қудалауға түссе, біз жасқаншақ болмағанда кім жасқаншақ болсын?! Одан әрі ешкайда жазып «Белгісіз солдат» болып жүрген әкем Құлмағанбет екенін дәлелдей алмадым», деп налиды екен Мақсұт. Бір кезде ол әкесінің суреті шыққанының өзіне мәз болыпты. Енді: «Ол су-реттер «Белгісіз солдат» емес, қазақ жауынгері Құлмағанбет Смағұлұлы деп аталса» дегенді арман ететін көрнеді.

Сөйтіп жүргенде осы сурет баспасөз бетінде тағы жарық көреді. Бұл жолы оны бір кезде Алматыда шығып тұрған «Халык кеңесі» газеті өзінің 1991 жылғы 22 маусымдағы ала-пат соғыстың басталған күніне орай шығарылған санында «Отан солдаты» деген атпен басқан екен.

Ал енді Құлмағанбет Смағұлұлының 1951 жылы түскен суретін (Үшінші сурет) жариялап отырмыз. Осылардың барлығын салыстырып қараңыздаршы, шын мәнінде барлығы бір-ақ кісі емес пе?!

Однажды приехав с таким крестьянином в совхоз «Айыртас», который ранее рассматривал Тоқырауынский район, он обратился к гражданину по имени Максут Кулмагамбетович, фото его отца в свое время было напечатано в журнале «Огонек» как «Неизвестный солдат», и однажды было напечатано поздравительное открытое письмо (открытка) ко Дню Победы. Во время войны он показывал фотографии, присланные домой, фотографии в пожелтевших газетах.

Я был поражен таким фактом, и мне было поручено получить фотографии, чтобы узнать, насколько очевидна эта проблема. Через месяц-два снова вернулся, а потом расправил кучу картинок. Сам он летописец, начал разговор с:

Этот человек по имени Кулмаганбет Смагулович в основном ногайский. Более полутора веков назад предки начали прибывать на казахскую землю. Потом Ногайская нация была ассимилирована с казахами и стала племенем. Отец Смагула Ахмет мулда бо-лылды. После смерти отца Смагул назначается на его место и становится в селе «указной муллой». Этот Смагул родился в мол-дадане Сапи, Уапи, Ешмаганбет, Аймаганбет, Кулмаганбет, Сейтмаганбет, Тишым, Кулянда, Батен. О них я уже писала в летописи, - вздохнула она. Что касается самого Кулмаганбета, то он родился в 1902 году, учился по возрасту, грамотный. Известный революционер Угар Жанибеков работал в Каркаралинске начальником «черной тюрьмы» бо лыпганом, в ведении которого находился Секретариат (писарь). Сначала в доспехах, а в 1942 году сам пошел на войну. Немного лучше владеет русским языком. Оказывается, знаменитый полководец был писарем в штабе одной дивизии в армии Рокосовского. Разведка тоже была служебной. » Неизвестный солдатик",-сказал он, направляясь по специальному поручению и задерживая одного из немецких офицеров. После благополучного возвращения из армии работал главным бухгалтером на районном маслозаводе. Затем он умер в 1957 году. Могильник сейчас находится в могильнике ногайцев, где покоятся предки на реке Тоғырауын.

-Я не знаю, - сказал он, глядя на раскинувшуюся передо мной картину. Первая картина была написана Кулмаганбетом Смагуловичем в 1944 году в его доме, который жил в Актогае с фронта. Эта картина будет опубликована в феврале 1963 года в выпуске журнала «Огонек», посвященном 20-летию освобождения Сталинграда, на второй странице под названием «Неизвестный солдат». Максут узнает фотографию своего отца и удивляется, не понимая, почему он был «неизвестным солдатом».

В 1984 году московское издательство "Плакат" выделило 1 млн. рублей на День Победы. Печатает открытку (открытку-ка) в количестве 300 тыс. экз. (Это второе изображение). На нем также была изображена фотография отца, опубликованная в журнале. Фото Я. Рюмкина, декоратора В. Колпачникова.

                                түпнұсқа                                                             жасанды интелект   

Тогда Максут, не сумев спокойно лечь, пишет письмо в журнал "Огонек". От них: "ваш отец служил в 13-й армии. Был хорошим разведчиком. О нем написано в книге Бориса Полевого «Наступление", - пришел ответ де-ген.

Кроме того, он не может получить никаких других данных.

«Если наши предки когда-то приходили на казачью землю, а потом на наших дедов носились и преследовались месяцами» ко-жа молла, враг народа", кто бы ни был робким, если бы мы не были робкими?! В дальнейшем я не смог доказать, что мой отец, который был «неизвестным солдатом», был Кулмаганбетом», - сказал Максут. В какой-то момент он был обеспокоен тем, что у него появилась фотография отца. - Это не " Неизвестный солдат», а Казахский воин Кулмаганбет Смагулович.

В то же время эта картина снова появляется на страницах прессы. На этот раз его напечатала газета «Халык Кенес», которая когда-то выходила в Алматы, под названием «Солдат Родины» в выпуске, посвященном Дню начала войны в ала-Пате 22 июня 1991 года.

А теперь мы публикуем фотографию Кулмаганбета Смагуловича, сделанную в 1951 году (Третья фотография). Сравните все эти вещи, неужели все не одно и то же?!

Сонда ол беймәлім «Отан солдаты» емес, Қарағанды об-лысы, Ақтоғай ауданының тумасы, «Қызыл жұлдыз» орденді Гвардия жауынгері Құлмағанбет Смағұлов болып шығады. Ерлігі елге мәлім болмай қалған тағы бір қазақ солдаты біздің жерлесіміз екен. Шіркін-ай, қаншама адам осылай белгісіз бо-лып қалды екен?!